Dier, bovendier van Frank Westerman is typisch zo'n boek dat ik leuk vind. Wat geschiedenis, wat geografie, en alles speelt zich ook nog af in Midden-Europa. Wat is er nog meer nodig? Het eigenlijke onderwerp spreekt me minder aan: lippizaners. Ik heb weinig met paarden, en zeker niet met dit soort homoparadepaarden par excellence. Maar wat die dieren dan weer voor doldwaze avonturen beleven door de geschiedenis heen, dat is wel weer donders interessant!De lippizaners en de Spaanse rijscholen - waar de beesten gefokt en getraind worden - waren ten tijde van het Habsburgse rijk echte prestigeobjecten. En eigenlijk nog steeds. Dan heb je het over landen als Kroatië, Slovenië, Tsjechië, Slowakije en natuurlijk Hongarije en Oostenrijk. Kroatië en Slovenië menen beide de oerstoeterij der lippizaners binnen hun grenzen te herbergen. De stadjes staan zich er op voor dat van hun naam het woord lippizaner is afgeleid.
In de verdere en nabije geschiedenis zijn de paardjes bij naderende oorlogsfronten het hele gebied door getransporteerd, in colonne of per trein. Oprukkende Turken, Duitsers, Russen: telkens weer leidde het tot massale lippizaner vluchtelingenstromen. Met name de Russen waren gevreesd, omdat zij - wat nou stamboek? - paarden zagen als potentieel soldatenvoer. Ook tijdens de Joegoslaviëcrisis, een eufemisme voor een gruwelijke massale slachtpartij zoals die in Europa niet meer heeft plaatsgevonden sinds WOII, moesten lippizaners vluchten voor oorlogsgeweld.
Het ging om paarden uit de Kroatische stoeterij Van Lippic die door een Serviër naar Bosnië waren overgebracht toen Kroatië en Servië in oorlog kwamen. Vervolgens raakte ook Bosnië betrokken bij de oorlog en moesten de paarden verder vluchten naar veiliger oorden. Een rare Servische snoeshaan dacht met de Lippizaners te kunnen gaan fokken om veel geld te verdienen. De gestolen paarden waren echter uit het grote lippizaner stamboek geschrapt, en hun nakomelingen ook. Toen bleek dat ze waardeloos waren, werden de paarden aan hun lot overgelaten. De foto's en filmpjes van totaal uitgemergelde en tot kannibalisme gemuteerde wrakken van paarden hadden hun uitwerking. De internationale gemeenschap vond dat er iets moet gebeuren, en dat gebeurde. Uiteindelijk heeft de stalmeester (een Serviër) wat er nog over was van de kudde teruggevoerd naar de stoeterij van Lippic.
Een ander thema dat in het boek een belangrijke rol speelt is erfelijkheid en genetica. De Lippizaners zijn ook voortgekomen uit een fokprogramma waarbij op specifieke kenmerken werd geselecteerd. Daarom is het stamboek van een lippizaner nog steeds zo belangrijk, want dat bepaalt de waarde.
Met de genetica gaat het verhaal naar de prachtige Utrechtse broederstad Brno (Moravië), waar monnik Mendel de basis legde voor de erfelijkheidstheorie, die een verklaring gaf voor de wat Darwin zag in de evolutie van de soorten. En als je het over erfelijkheidsleer hebt kom je vanzelf uit bij excessen van de vorige eeuw: eugenetica, Untermenschen, arische fokprogramma's. Ach ja, waarom zou je geen fokprogramma loslaten op mensen, vermits het doel nobel is? Er worden in Wageningen momenteel lieve kippen gefokt die minder neiging hebben tot kannibalisme en ander agressief gedrag. Zo hebben de kippen een beter leven en het levert per saldo meer vlees op. Zoiets zou je ook een paar generaties met mensen moeten doen: agressie er gewoon uitfokken. Maar ja, ik waag te betwijfelen of dit Kabinet dat plan er doorheen krijgt.
Het boek staat boordevol interessante wederwaardigheden. Voer voor de kroeg! Wist je dat Frieda van Abba een nakomeling is van een nazi-programma in het in WOII neutrale Zweden, gericht op het kweken van raszuivere ariërs? Ja, ik vond het ook vreemd dat het Agnetha niet was, want zeg nu zelf: wie van de twee ziet er het meest arisch uit? En wist je dat in nazi-Duitsland de gebroeders Heck in de Berlijnse zoo op last van de nazi's met een fokprogramma bezig waren om diersoorten terug te fokken naar de oervorm? Een paar van hun best gelukte beesten zijn het konikspaard en het heckrund. Jawel, die lopen nu gezellig rond te struinen bij de Oostvaardersplassen.
Wat ik ook meer dan opmerkelijk vond is dat in de goede oude Sovjet-Unie Stalin had gelast dat Darwin en ook Mendel uit waren en Lamarck in. Een hele school wetenschappers werd - niet voor het eerst en zeker niet voor het laatst - geofferd voor de goede socialistische zaak. Want Lamarck paste veel beter bij het socialistische gedachtegoed, omdat hij er vanuit ging dat soorten veranderlijk zijn, met de giraffe als good practice: als je maar vaak genoeg naar hele hoge blaadjes hapt dan krijg je vanzelf een lange nek. Dat is natuurlijk fijn als je er op uit bent om de socialistische mens te ontwikkelen. 100 keer beter dan een generatie of wat te moeten wachten tot er toevallig een paar mutaties zijn opgetreden die het mensenras verder brengen.
Wat ook een interessante notie is in het boek, is dat mensen geneigd zijn om veel emotioneler te reageren als dieren wat wordt aangedaan dan als dat gebeurt bij mensen. De foto's uit Congo van de bruut neergeschoten berggorilla's die werden vervoerd op enorme brancards, gemaakt van wat in het woud voorhanden was, haalden overal ter wereld de voorpagina's. En kwaad dat iedereen was! Dit kan echt niet, zulke prachtige beesten, zo zeldzaam, en dan dit! Die miljoen hutu's, hema's, tutsi's die in de regio vermoord zijn, dat is heeft dan toch weer een heel andere impact. Te veel om te bevatten. Tsja, het zijn rare beesten, die mensen...
