LETNA, STALIN, REVOLUCE, OCTOPUSSY EN MICHAEL JACKSON

Woensdagmiddag 17 november hebben we met wat vrienden van Marek afgesproken op Václavské náměstí. Tijdens het wachten komt langzaam maar zeker een demonstratie op gang voor het grote ruiterstandbeeld van Wencesclaus. Langzaam breidt de groep zich uit met nieuwkomers die protestborden bij zich hebben met voor mij onbegrijpelijke teksten. Dit is niet bepaald de eerste demonstratie hier. Het is een historische plek. De plek waar Jan Palach neerzeeg nadat hij zichzelf in brand had gestoken, waar Russische tanks een einde maakten aan een revolutie, waar kaarsjes werden gebrand door studenten. En waar de aanzet werd gegeven voor de fluwelen revolutie van 1989.

Dat was ook op 17 november. De organisatie van de huidige demonstratie heeft ongetwijfeld deze datum niet voor niets gekozen. Het is de dag dat een vreedzame studentendemonstratie tijdens de herdenking van de bezetting door de nazi's 50 jaar geleden bruut uiteen werd geslagen. Dit was het begin van het einde van socialistisch Tsjechoslowakije.

Deze demonstratie stelt heel wat minder voor. Hoe het precies zit is me niet duidelijk, maar in ieder geval zijn er in Praag twee partijen aan de macht, en volgens de demonstranten zijn dat alleen maar zakkenvullers: 'Ne kleptocracy!' dus. Het is een heel ontspannen demonstratie, er is nauwelijks politie op de been en kleine kinderen zijn welkom. Er worden wat redevoeringen gehouden waarbij een man op een keukentrapje met een spandoek en een carnavalsmasker op de boel heel gematigd ophitst. Er is een pauze-act van een protestzanger, die zichzelf begeleidt op gitaar. Blijkbaar slaan zijn teksten aan: de refreinen worden goed meegezongen.

Vandaag heb ik door de oude stad gewandeld richting Čechův Most. Als je die brug oversteekt kom je bij een serie trappen die naar de top van de heuvel Letna leiden. Bovenop staat sinds 1992 een lelijk kunstgeval, een enorme metronoom met een bewegende rode naald. Alles is slecht onderhouden en alles waar op geklad kan worden is besmeurd met graffiti. Het schijnt een hotspot voor skaters te zijn, maar vandaag even niet. Het zal door de regen komen.

Waar nu de metronoom staat stond van 1955 tot 1962 het grootste Stalin-beeld ter wereld: ruim 15 meter hoog. Helaas viel meneer na zijn dood snel van zijn voetstuk. In 1962 werd het beeld dus vernietigd, wat geen eenvoudige klus was. 800 kilo dynamiet was nodig. Het schijnt dat het hoofd van Stalin netjes de Vltava in is gerold, daaruit opgevist en op een open truck door de straten is gereden.

Het is hondenweer. Het miezert en het is koud. Het Letnapark is groot, leeg en voorzien van symmetrische assen die van of naar het voormalige Stalinbeeld lopen. Zo hoort dat!

Ook dit is een historische plek. De demonstraties die op die van 17 november 1989 volgden vonden hier plaats. Václavské náměstí was inmiddels veel te klein om alle demonstranten te herbergen. Op de Letnaheuvel kwamen meer dan 500.000 mensen samen om vanuit het aanpalende stadion van Spartak Praag toegesproken te worden door Vaclav Havel. De regering had inmiddels door dat er geen weg terug meer was. Geen geweld. Berusting. Wachten op het einde. Het was zondag 28 november, de tweede dag dat er massaal werd gedemonstreerd.

Een historische plek, en een toplocatie. Inmiddels zijn er wilde plannen voor hoorde ik van Marek. Een architect heeft een ontwerp gemaakt voor de nationale bibliotheek: de octopus. Een bijzonder ontwerp in bijzondere kleuren. President Klaus heeft te kennen gegeven het ontwerp niet te zien zitten, waarop ook de burgemeester van Praag het ineens een slecht plan vond. Architect Kaplicky kan zelf niet meer vechten voor zijn ontwerp, want hij is overleden. De ontwerper van het Stalin-beeld pleegde een dag voor de onthulling zelfmoord. Stalin overleed een paar jaar na de onthulling er van. Michael Jackson, wiens standbeeld bij de start van zijn HIStory-tour (1996) kortstondig de plaats innam van die andere grote naam uit net een ander deel van de geschiedenis, is overleden. Hopelijk is het Vratislav Novak - de kunstenaar die de metronoom heeft ontworpen - beter vergaan. Hoe het ook zij, ik denk dat de gemiddelde wichelroedeloper met een wijde boog om deze plek heenloopt. Hoe zou het er over vijf jaar uitzien?

Praha hlavní nádraží

Vanuit het raam van mijn hotelkamer kijk ik uit op het centraal station van Praag. Ik wist dat niet van tevoren, maar ik ben er blij om. Het is echt een fantastisch station. Als ik in Praag ben ga ik altijd even een kijkje nemen.

Het station is begin vorige eeuw door architect Fanta onder handen genomen. Hij heeft zich helemaal uitgeleefd in allerlei fraaie jugendstil stijlelementen. Maar dat geldt maar voor een klein deel van het station. In de socialistische tijd is er een enorm blok tegenaan gekwakt, met veel glas en grijs en in het interieur heel veel zeventiger-jaren-plastic verwerkt. De metro werd op die manier met het spoor verbonden.

Ook dit deel is erg mooi. Een socialistisch zeventiger jaren stijlicoon. Het mooiste zijn de lampen in het plafond van de entreehal: mooi symmetrisch aaneen gelegde knaloranje vierkante elementen met een ronde uitsparing waarin vijf kleine tl-lampjes hun koude licht produceren.

Op de een of andere manier heeft socialistische architectuur en hele lage aaibaarheidsfactor. Veel gebouwen die golden als stijlvoorbeeld zijn al gesloopt. Het Kulturpalast om er maar een te noemen. Ook in dit station dreigt de slopershamer. Ze zijn bezig met het verwijderen van de plafonds. Doodzonde. Ik denk dat ze die lichtbakken heel goed per opbod kunnen verkopen aan types met dezelfde afwijking als ik: een liefde voor socialistisch architectuur.

Het mooiste aan het station is dat, wanneer je een van de gangen richting treinen in gaat - ik weet nog steeds niet welke en moet altijd eerst wat ronddolen vooreer ik hem vind - de oranje symmetrie ophoudt en overgaat in een lelijk wit plafond, dat op een totaal onverwachte plek overgaat in een open ovaal die je langs een rand met in lichtblauwe jugendstil-letters Fantova Kavarna er op, een doorkijkje biedt naar een prachtig beschilderde en van gekleurd glaswerk voorziene koepel waaronder zich een wonderschone Kavarna - koffiehuis - bevindt in prachtige jugendstil, waar reizigers rustig een kopje koffie drinken, alsof de tijd 100 jaar heeft stilgestaan. De tijd heeft niet stilgestaan, het onderhoud wel. Al een jaar of 50 zo te zien. Dat deze prachtige koepel gerenoveerd en niet gesloopt wordt is echter zo klaar als een klontje. Van alle architectonische stijlen heeft de jugendstil natuurlijk de hoogste aaibaarheidsfactor.

OZON

Het schijnt dat je aan geuren de sterkste herinnering hebt. Een geur kan je ver terugvoeren in je verleden of naar een andere plek. Dat had ik gisteravond, toen ik de slaapkamer binnenstapte. Het raam stond open en er hing een geur die ik direct thuis kon brengen: de geur van kleurentelevisie.

En niet zo maar een kleuren-tv, maar van het grote, nauwelijks te tillen exemplaar dat centraal in de woonkamer stond opgesteld. De tv waarop ik in mijn jeugd zoveel moois en soms ook beangstigends heb gezien. De tv waarvoor degene die het dichtst bij zat de afstandsbediening was.

Maar hoe ruikt kleuren-tv? Het is de geur van glas en statische elektriciteit. Fris maar tegelijkertijd muf vanwege de door statische elektriciteit aangetrokken stofdeeltjes die aanbrandden, want de tv was in die tijd nog een warme lamp. Ik heb ook het idee dat tv naar ozon ruikt, alhoewel ik niet weet waar dat op is gebaseerd.

De tv was indertijd totaal anders dan nu. Als je dichter bij het beeldscherm kwam zag je minuscule honingraatjes in rood, groen en blauw, die gezamenlijk beelden vormden en zich tot de benodigde kleuren mengden. Pointillisme après le lettre.

In die tijd was het hoogtepunt op tv-gebied die ene woensdagmiddag in de maand, waarop allemaal tekenfilms werden uitgezonden. Je keek er echt naar uit. Met de zusjes en soms vriendjes en vriendinnetjes zaten we al tijden van tevoren klaar voor de tv, tot het begon. Als we geluk hadden kregen we een drie musketiers, zo'n joekel van een reep met karamel en chocola. Waar zijn ze gebleven?

Voor mij was 'Naar het middelpunt der aarde' het hoogtepunt. Superspannend, en er figureerden ook nog dinosaurussen in! Ook 'Kuifje' was enorm spannend. Zo spannend dat ik soms last had van macaroni. Ik had last van macaroni als ik te fanatiek nagels had gebeten. Het afgebeten randje van de nagel dat nog net vast zat zag er uit als een verfijnd macaronietje met bloed als rode saus. Bloed, omdat je de boel in het leven getrokken had. Het gaf een gemene scherpe pijn. Die kan ik me nog herinneren als de dag van gisteren, maar niet zo goed als de geur van kleuren-tv.