KINNEBAKKES

Het is inmiddels 25 jaar geleden dat de Muur viel. Bij Andere Tijden was een uitzending over de periode vlak daarvoor. Honderden en al snel duizenden Oost-Duitsers probeerden de jarige DDR (40 jaar!) te ontvluchten door over het hek te klimmen van de West-Duitse ambassade in Praag. De auto's die jenseits von het hek achterbleven werden al snel ontdaan van alles wat los en eerder nog vast zat.  

Dit was het begin van het einde. En een redelijk onbeheersbare situatie ook. West-Duitse hotemetoten gingen met Oost-Duitse hotemetoten in conclaaf. Veel van deze Ossies werden voor keiharde Duitse Marken vrijgekocht. Men betaalde aldus tienduizenden euro's voor een vluchteling. Wel een OSV: ons soort vluchteling. 
De vluchtelingensituatie is sindsdien veranderd. De laatste tijd is het helemaal goed raak. Vluchtelingen betalen mensenhandelaren miljoenen om naar Europa te komen. Europa betaalt miljoenen om vluchtelingen tegen te houden. Europa betaalt miljoenen aan zijn asielapparaat, want dat is nou eenmaal zo afgesproken. Vluchtelingen zijn steeds minder OSV.

Zoals Dimitri Verhulst het zo fijntjes formuleert in Problemski Hotel, de zeven psalmen van de Conventie van Genève: Gij zult op uw kinnebakkes blijven kloppen als gij honger hebt, Gij zult u niet bezondigen aan het willen verbeteren van uw leven, Gij zult niet zo dom zijn te peinzen dat gij de kogel kunt ontlopen waarop uw naam geschreven staat, Gij zult de waardeloosheid van uw bestaan niet toetsen aan de normen van het Westen, Gij zult het Oude Continent niet aantasten, Gij zult u gedragen conform de universele rechten van de bastaardhond, Gij zult effenaf niks.

TRIBUNAAL

Dit jaar heb ik al drie korte Balkanvakanties achter de rug: Macedonië, Bulgarije en Bosnië & Herzegovina (BiH). Bij alle drie de reizen nam ik de taxi van de luchthaven naar de uiteindelijke plaats van bestemming, drie keer begonnen de taxichauffeurs tijdens de rit over de corrupte overheid in hun land en drie keer werd ik door de chauffeur in kwestie afgezet. Financieel dan. 

Macedoniërs zijn met stip het gezelligst, daarna de Bosniërs - die ik gemakshalve maar even over een kam scheer - en op de laatste plaats staan de Bulgaren. In Macedonië hebben ze het leukste wagenpark van Europa. Als je houdt van Zaztava's (Joegoslavische Fiatjes 500), Yugo's, Renaultjes 4 en 10 of antieke roet uitbrakende vrachtwagens dan moet je daar echt heen. In de categorie trivialiteiten: Zaztava betekent vlag en Yugo zuid.

Je merkt bij terugkomst op luchthaven Eindhoven heel goed dat Macedonië niet bij de EU hoort en dat Macedoniërs niet bijzonder gewenst zijn - te veel asielzoekers. Als je op de langebenenrij zit, dan zit je in het midden van het vliegtuig en sta je dus achteraan in de rij voor de paspoortcontrole. En die duurt me toch lang!! Elke Macedoniër moet namelijk kunnen aantonen dat hij of zij ofwel een retourticket heeft, ofwel genoeg geld heeft om een retourticket te kopen, ofwel iemand kent in Nederland die zorg kan dragen voor zo'n ticket. Welkom in Nederland!

Bosniërs kunnen niet autorijden en als ze dat toch doen, dan met een zeer ongezonde doodsverachting. Ze vinden het een belediging als je je veiligheidsgordel om doet, terwijl dat niet onverstandig is. Er is alle kans dat ze een noodstop moeten maken als er na een blinde hoek een paardenkar met Roma opdoemt. 

In het volgens Trip Advisor beste restaurant van Tuzla spraken we uitgebreid met serveerster Sonija. Studente, woont met haar twee zussen, ouders, hond en schildpad (die bij haar in bed slaapt!) in een flatje van 40 vierkante meter. Vader Kroaat, moeder Bosniak, twee geloven op één kussen... Als broodje halfom kom je daar nog steeds niet aan de bak. Je wordt uitgekotst. Zonder de juiste connecties krijg je sowieso geen baan in het armste en corruptste land van Europa. Een diploma stelt weinig voor. Ze wilde dan ook weg uit BiH. En ze had een hekel aan Sarajevo, een omhooggevallen en kunstzinnig stadje, bevolkt door snobs.&nbsp

Sarajevo is vergeleken bij Tuzla keigezellig en mooi. Het heeft zo zijn voordeel als je stad is platgegooid tijdens een beleg van een jaar of drie. Dan kun je met een schone lei beginnen. De internationale gemeenschap voelde zich zo schuldig aan de onveiligheid in deze volgens VN veilige zone (12.000 doden, 50.000 gewonden) dat men grif geld heeft gedokt om de stad in meer dan oude glorie te doen herrijzen. Het beleg van Sarajevo is inmiddels een toeristische USP met tours langs de bevoorradingstunnel en sniper alley. Ook kun je pennen kopen met Sarajevo er op in de vorm van een patroonhuls.
Dinsdag was ik bij het Joegoslavië Tribunaal bij de laatste dag - procesdag 497 - van het proces tegen Karadzic, de man die verantwoordelijk wordt gehouden voor onder meer Srebrenica en het beleg van Sarajevo. Karadzic is de grootste Europese slachter sinds Hitler en Stalin.

Karadzic zat op zo'n drie meter afstand, achter glas. Hij zag er uit als een vriendelijke opa, zo met zijn ringblok en bekertje automatenkoffie, warrige haardos, kek brilletje, wippend op zijn stoel. Zoals het een Bosniër betaamt - of het nou een Kroaat, Moslim of Serviër is - droeg hij een slecht zittend pak met kussens in plaats van schoudervulling. 

Karadzic verontschuldigde zich in zijn slotpleidooi voor zijn amateurisme. Wanneer hij minder amateuristisch had gehandeld was het niet zo uit de hand gelopen. Karadzic ziet zich meer als een man van de waarheid dan van de juridische kennis. Hij wees alle beschuldigingen van zijn verantwoordelijkheid voor de ruim 100.000 doden categorisch van de hand. En hij zei: "Laten we in godsnaam hopen dat dit de laatste oorlog was, maar dat heb ik helaas niet in de hand." Tsja, wie wel?

SPELEN

Vandaag is er geen BIERTJE?! maar een spelletjesavond, alhier op het Landelijk Bureau. Ruim twintig collega's zijn van de partij - een kwart van de medewerkers van het LB - en onderzoek wijst uit dat dit een ongebruikelijk hoge score is voor een krimpende organisatie. De enthousiaste deelnemers zijn vandaag met achterbakken vol spelletjes en borrelnoten naar kantoor gekomen. Resultaat: meer spelletjes dan deelnemers! Iedereen kan in zijn eentje drie spelletjes doen. 

Niet iedereen doet mee. Naast de gebruikelijke redenen (hond, kat, kind, smoes, 'o, is dat vanavond?') waren er ook veel afmeldingen op grond van de volgende reden: ik hou niet van spelletjes. We leven in een vrij land - nog wel - dus iedereen is vrij zijn of haar redenen te hebben om al dan niet mee te doen. Maar toch, ik hou niet van spelletjes, het is mij te categorisch. Ik hou niet van groente. Ik hou niet van sport. Ik hou niet van lezen. Ik hou niet van spelletjes... Ik hou op zich wél van spelletjes, maar van heel veel spelletjes ook niet. Er zijn spelletjes die ik leuk vind, er zijn spelletjes die ik bere-irritant vind. Risk bijvoorbeeld. Dat is al iets minder categorisch.

Ik kom uit een gezin van spelletjes, wat niet zo gek is gezien het feit dat mijn moeder in haar werkzame leven fröbeljuf was. We speelden hogertje-lagertje, pimpampet, puzzel, master mind, barricade, kaart, scrabble, monopoly, stratego en buiten. Buiten bestond bijvoorbeeld uit touwknopen en buskruiten, avond aan avond aan avond. Op de middelbare school was het in de pauze veel klaverjassen en in de kroeg (waar je al op je zestiende bier mocht drinken, goede oude tijd) toepten we lange avonden om stuivers. Ik heb vakanties meegemaakt waarop ik met mijn vrienden elk moment dat we niet aan het eten, wandelen, douchen etc. waren, we klaverjasten. Liefst in de campingkroeg, met onze strooien hoeden op en kettingrokend uit een enorme communale buil shag. Of onder een lantaarnpaal als de kroeg sloot en het spel nog niet gedaan was.

Tsja... hoe zou het nou zitten? Is of je van spelletjes houdt nu aangeboren of aangeleerd? Nature or nurture? Is het zo dat wanneer je bepaalde persoonlijke eigenschappen bezit je dan minder geneigd bent om van spelletjes te houden? Of kunnen je ouders je door goed begeleide verplichte spelletjeszondagmiddagen toch warm maken voor spelletjes en je omvormen van spelletjeshater tot spelletjesliefhebber? Ik ben bijzonder benieuwd naar de antwoorden op deze vragen, het lijkt me een prachtig mooi onderwerp voor wat gedegen sociaalwetenschappelijk onderzoek. Willen jullie mijn onderzoekspopulatie zijn? Ik garandeer jullie volledige anonimiteit, mocht dat gewenst zijn. En ik oordeel niet. Of je nou van spelletjes houdt of niet!

SKOPJE

Vorige week was ik in het prachtige door A. den Doolaard zo bewonderde en o zo archetypisch Eurovisiesongfestivallandje dat bekend is onder de nogal idiote naam 'voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië'. Griekenland heeft namelijk een provincie die Macedonië heet en daar moet dit republiekje niet mee verward worden, vandaar. Dit soort voor de leek kleinzielig gedonder is schering en inslag op de Balkan met heel wat narigheid tot gevolg. Het is er altijd een licht ontvlambaar kruitvat geweest waar de ene keer de Ottomanen, de andere keer de Habsburgers en weer een andere keer de Serviërs of Bulgaren doorheen stampten. 

En soms de Macedoniërs. Onder Alexander de Grote - die overigens niet voor niets de Grote heet blijkt uit recent onderzoek - was Macedonië op zijn grootst met hele stukken Bulgarije, Servië en Griekenland er bij. Alexander is dan ook de grote held in Macedonië en heeft een achterlijk groot standbeeld op het Macedoniëplein in Skopje. Alexander wordt door de Grieken natuurlijk gezien als een Griek die toevallig uit de Griekse provincie Macedonië kwam. Ze zouden het standbeeld liever vandaag dan morgen neerhalen. Een taxichauffeur zei me al: De toetreding van Macedonië tot de EU gaat nog wel even duren; dan moet eerst Griekenland er uit.

Macedonië kent een fijne afwisseling van oostblokkerigheid, hipheid, Ottomaanse invloeden en grootheidswaanzin, en dat allemaal tegen een achtergrond van bepoedersuikerde bergtoppen, en alles in het cyrillisch, wat door de relatieve onbegrijpelijkheid ervan alles net een stukje spannender maakt. De oostblokkerigheid manifesteert zich in voor de liefhebber - zoals ik - prachtige betonstaalconstructies uit de Stalinistische school, maar dan op zijn Joegoslavisch. Skopje bood ongekende mogelijkheden om het nieuwe bouwen onder Tito gestalte te geven omdat 90% van de stad plat ging tijdens de aardbeving van 1963. Ze hebben daar overigens een Japanner voor ingevlogen die ervaring had met beginnen met en schone lei: hij heeft het nieuwe Hiroshima ontworpen. Het hoofdpostkantoor, de universiteit, het winkelcentrum, het zijn pareltjes in hun soort. Ook grossiert Macedonië nog in oldtimers als Zastava's (rugzakjes!), Yugo's en vrachtautootjes van het merk BAM.

De hipheid krijgt gestalte in hippe mensen, hippe auto's, hippe restaurants, hippe coffeebars, hippe sportscholen en hippe beautysalons waar je een massagebehandeling kunt ondergaan met ezelsmelk en honing. De grootheidswaanzin is een nieuw fenomeen dat voornamelijk gestalte krijgt in enorme glimmende protserige klassieke gebouwen langs de rivier Vardar en in letterlijk honderden standbeelden van iedereen die iets heeft betekend in de lange geschiedenis van Macedonië. Voor het gewone volk blijft er door dit soort prestigeprojecten, bedoeld om het toerisme een boost te geven, helaas weinig geld over. De armoe is sowieso groot.

Veel Macedoniërs beproeven dan ook hun geluk door asiel aan te vragen ergens in Europa. Vorig jaar deden 125 Macedoniërs een asielverzoek, 99% werd afgewezen. Het is het proberen waard, een Wizzair-ticket Skopje-Eindhoven kost 30 euro. Duitsland kreeg in 2013 ruim 6000 asielverzoeken van Macedoniërs (ook weer vrijwel allemaal afgewezen).

Je merkt bij aankomst op luchthaven Eindhoven wel dat Macedonië geen deel uitmaakt van de Europese ruimte en dat men graag wil dat die Macedoniërs hier niet blijven hangen. De controle is streng, elk paspoort wordt uit-en-te-na gecontroleerd, retourtickets moeten worden overlegd, portemonnees worden leeggekiept om te laten zien dat een retourticket gekocht kan worden, twee mensen worden om onduidelijke redenen afgevoerd naar een 'kantoortje'. Het is goed om eens te zien hoe het is om ongewenst te zijn. Met mijn EU-paspoortje loop ik zo door - als ik eenmaal aan de beurt ben, na een uur in de rij te hebben gestaan. Dat krijg je van de langebenenrij. Maar welkom ben je.