EXAMEN

De eindexamens zijn weer begonnen. Dat betekent dikke stress voor heel veel kinderen, en dagelijks bekende Nederlanders die in de krant terugblikken op hún eindexamen. O ja, en dagelijks staan alle klachten in de krant over alle mogelijke examens. Mede mogelijk gemaakt door LAKS.

Dat laatste verbaast me eigenlijk nog het meest. Ik weet niet of we in mijn tijd zo bleu waren, zo weinig kritisch, of dat ik zelf gewoon niet zo goed heb opgelet, maar al die klachten over heien naast een examenlokaal, onbegrijpelijke opgaven, surveillantes die met hun naaldhakken op het parket trippelen en meer van die dingen... ik was geloof ik vrij Zen indertijd. Als ik het idee had dat het niet helemaal goed was gegaan dan vond ik dat vooral mijn eigen schuld. Maar ja, ik heb het nu inderdaad over de tijd van 'eigen schuld eerst'.

Ik vond mijn eindexamenjaar zo'n beetje het tofste jaar uit mijn schooltijd. Veel muziek maken, veel volleyballen, heel veel en lang hardlopen om me het idee te geven dat ik toch wat gedaan op dagen dat ik me er niet toe kon zetten me voor te bereiden op de examens, elke ochtend krantenwijk fietsen voor de broodnodige pecunia, veel concertjes langs en veel uitgaan, tsja... Laat ik zeggen dat het me verbaasde dat een klasgenoot op aanraden van zijn ouders was gestopt met korfbal - hij speelde op hoog niveau - om extra veel tijd te kunnen steken in het leren.

Bij het eerste schoolonderzoek was ik zo verstandig geweest om met een vriend vooraf een jointje te roken. Dat leek ons wel een goed idee, want poëzieanalyse - dat vak bestaat vast niet meer - is een stuk makkelijker wanneer je als het ware helemaal een bent met het gedicht. En dat waren we. Ik kreeg godbetert een lichte onvoldoende voor mijn interpretatie van een werkelijk nogal vaag gedicht. Ik houd het tot op de dag van vandaag vol: mijn interpretatie was beter dan die door de hele sectie Nederlands was bedacht, zelfs al was ze in overleg met de dichter zelve tot stand gekomen! Ik zou dit graag nog eens verifiëren. Ik zou graag nog eens zien wat ik heb opgeschreven over het gedicht, en ik zou het gedicht ook graag nog eens lezen. Helaas is dat niet mogelijk.

Ook Duits was niet echt top gegaan. Tijdens het mondeling moest ik in het Duits gaan vertellen wat er in vijftien stuks literatuur zoal aan verhalen stond. Helaas had ik van die lijst twee boeken in gelezen: twee in het Duits gelezen en twee in het Nederlands, en ik had nog twee samenvattingen of zo. In de zogenaamde examenwachtkamer vertelde een mede-leerling me nog even snel wat er in een niet gelezen boek gebeurde. Vooral de diverse relaties en de ontwikkelingen daarin werden me nog even uit de doeken gedaan. Helaas was dit een grap en gingen de eerste vragen van het mondeling over dat boek. Toen ik er na wat Duits gestamel achter kwam dat mijn maat me had genaaid door zijn foutieve informatie kon ik daar de humor wel van inzien, hoe slecht dit ook was voor mijn cijfer. Feitelijk ben ik gered door een hommel die door het open raam naar binnen vloog. Ik deed alsof ik aan totale paniek ten onder ging en docent Zandbergen ging er met zijn liniaal achteraan. Gelukkig was het een taaie hommel en gingen er dankzij hem zeker twee a drie minuten gezwets over boeken in rook op. ik kreeg om de een of andere reden het voordeel van de twijfel: een 5,5. En daar was ik blij mee, niet in het minst vanwege het uiterst hoge rendement van mijn inzet.

De beste eindexamenvraag kreeg ik tijdens het mondeling van mijn - dat mocht toen nog - homofiele leraar aardrijkskunde, Coster. Mijn werkstuk ging over Suriname en een van de vragen die ik moest beantwoorden was met wie meneer Coster het liefst naar bed zou gaan: Bouterse of Brunswijk. Daarop wist ik het antwoord natuurlijk direct!
De leraar geschiedenis rookte trouwens gewoon door tijdens mijn mondeling: ik denk dat LAKS gelijk handen tekort komt om alle klachten überhaupt in behandeling te nemen, mocht zulks anno 2010 nog eens gebeuren. Maar ik ging gewoon licht doorrookt en niet tot enige klacht in staat weg met een 8.

Ik was als eindexamenleerling wel een minimumlijertje. Als ik een studie had gekozen waarvoor een goede lijst verplicht was, dan was ik goed de Sjaak geweest. Gelukkig koos ik anders. Ik had voor wiskunde een zeer nipte 4,5 - afgerond een 5 dus: echt uiterst exact genoeg! Ik heb daarom - of was het vanwege een weddenschap? - wiskundeleraar De Leeuw op zijn mond gezoend tijdens de diploma-uitreiking.

Uiteindelijk ben ik dus zonder al te veel lof met een net-niet-pretpakket geslaagd met een keiharde 6,5. Afgerond is dat toch mooi een 7. En ik heb het niet in mijn hoofd gehaald om te klagen over ditjes en datjes... Want ja: eigen schuld eerst!

WEDERKEER

Uit recent onderzoek is gebleken dat in Engeland de gemiddelde man in zijn leven 45.000 euro kwijt is aan rondjes die hij geeft in de pub. Dat is een fors bedrag. Ik wil niet weten wat ik in de loop der jaren aan drank en andere stimulantia heb uitgegeven. Maar hoe hoog het bedrag ook is, het lijkt me niet meer dan logisch dat er een heel behoorlijk evenwicht is in wat je uitdeelt en wat je krijgt. Er is sprake van wederkerigheid.

Uit de uitzending van In het kielzog van Darwin van afgelopen zondag werd gesteld dat dit soort wederkerigheid typerend is voor de mens, en hem daarin onderscheidt van andere levende wezens. De evolutiebioloog Hauser gaf als het tweede belangrijke verschil tussen mens en dier: de mens kent een moraal. Dit laatste wist hij mooi te illustreren door de opvarenden van de Beagle stellingen voor te leggen hoe zij zouden reageren in verschillende noodsituaties. Bottom line was dat niemand een passagier overboord zou gooien als dit nodig was om van zeven personen die te water waren geraakt het leven te redden.

Interessante theorie van Hauser. Ik vond wel dat die man er heel makkelijk vanaf kwam in de uitzending. Hij kreeg geen een kritische vraag te verwerken. En kritische vragen waren toch vrij eenvoudig te verzinnen. Zowel vanuit de perspectief van het dier als vanuit het perspectief van de mens, en zowel vanuit het oogpunt van de moraliteit als van de wederkerigheid. Ik neem aan dat de goede man zelf wel eerder tegenwerpingen heeft gekregen. Maar ach, waarom zou ik ze niet even voor hem opschrijven. Alhoewel de kans klein is dat hij mijn in het Nederlands gestelde epistel leest.

Wat betreft de moraal is het wel duidelijk hoe het zit: inderdaad, eerst het vreten! Ja, iedereen kan een waarachtig moraalridder zijn als er geen vuiltje aan de lucht is, de akkers vol staan met ruischend graan en de vissen spontaan uit het water op de barbecue springen. Maar dat is nu eenmaal zelden zo. En dan komt de moraal alras onder druk. Ik heb denk ik geen voorbeelden nodig om dit te illustreren.

Wat betreft wederkerigheid lijkt het er vooral om te gaan tegenover wie je wederkerig bent. Je mocht best honderduizenden negers tot slaaf maken, want die telden blijkbaar niet mee als soortgenoten, laat staan als gelijkwaardig. Naar een andere soort toe hoef je blijkbaar geen wederkerigheid in acht te nemen, en ook geen moraal. Of de moraal van geen moraal.

In sommige samenlevingen hebben zich in de loop der eeuwen hele vreemde systemen van wederkerigheid ontwikkeld. Die komen vaak neer op uitbuiting van de Zwakkeren en leiden volgens sommige theoretici uiteindelijk onherroepelijk tot Verelendung. Gelukkig konden de Uitbuiters zelf bepalen wat goed was en wat niet: als je poen hebt bepaal je de moraal.
Overigens wordt in veel culturen jouw bijdrage in de balans van de wederkerigheid vaak pas uitbetaald na je dood. Dat in sommige culturen zo gegeild wordt op maagden in het hiernamaals heb ik nooit zo begrepen, maar het hele idee van een Hemel is toch een prachtige uitvinding. Ook als stof zijt gij wederkerig.

Wederkerigheid is ook in de aankomende verkiezingen een belangrijk punt. Dat heet dan solidariteit, die bijvoorbeeld nodig is om ons prachtige sociale zorgsysteem draaiend te houden. Populistische partijen proberen een wij-zij-erige invulling van wederkerigheid uit te venten. En zo berijdt elke partij zijn eigen stokpaard.

Volgens mij werkt moraal het beste op zeer kleine schaal: die van de familie, en daar nog lang niet altijd. Er zijn ook mondiale representaties van. De gevers en de nemers in de geglobaliseerde wereld van de Wederkerigheid zijn tegenwoordig respectievelijk de minder bedeelden op deze Aarde en de rijke westerlingen, die uit puur altruïsme een lot uit de Postcodeloterij kopen. Jij een kans, zij een kans!

Even naar de dierenwereld dan maar. Ik weet wel voorbeelden (in ieder geval een) van wederkerigheid in het dierenrijk. Onder chimpansees komt een vorm van prostitutie voor, waarbij de vrouwtjes mannetjes bevredigen in ruil voor eten. En het gaat hierbij om vormen van seks die niet tot nageslacht leiden, dus evolutionair heb je er geen bal aan. Ach ja, een beetje beetje jeuk aan je snikkel en een vingerhoedje vol stijfsel ruilen tegen wat lekkere hapjes, hoe wederkerig kun je gaan?

Wederkerigheid en moraal: ik vind het prachtige principes en zou trots zijn op Nederland en de mensheid in het algemeen als wij ons er iets aan gelegen zouden laten liggen. Al was het maar om ons te onderscheiden van de Beesten. Volgend jaar maar weer eens opnieuw proberen, bij wijze van goed voornemen?

BEVRIJD ONS VAN DE ANGST

Ook dit jaar ben ik weer naar de Dodenherdenking op het Domplein geweest en de dag er na naar het Bevrijdingsfestival in Utrecht. Dodenherdenking is altijd mooi om bij te zijn. Een stille tocht en twee minuten stilte met zo'n grote groep mensen: het blijft indrukwekkend. Het verwondert me altijd dat iedereen - ook het gewone publiek - zich zo netjes gedraagt tijdens de herdenking. Als het woord niet zo ontzettend gedevalueerd zou zijn, zou je bijna spreken van respect.

Gelukkig begon in Utrecht niet - zoals in Amsterdam - een gek tijdens de stilte te schreeuwen. Wat is toch die angst die de aanwezigen er toe beweegt om bij een schreeuw als een kudde op hol geslagen bizons elkaar onder de voet te lopen? Wat een angstig en benepen volkje begint dat Nederland te worden. De reacties die ik heb gezien gingen alweer richting oplossingen: geen ouderwetse dranghekken maar van die anti-kantelhekken die bij festivals gebruikt worden. Het blijft toch bijzonder: bij Koninginnedag rijdt een gek het publiek in en het jaar er op worden er zandzakken gelegd zodat dat niet meer kan. Alsof wij ons kunnen verzekeren tegen dit soort risico's. Een beetje een innovatieve gek verzint echt wel wat nieuws als hij zijn hersenkronkelige punt wil maken.

Ook bij het Bevrijdingsfestival vierde het veiligheidsfascisme hoogtij. Dat was voor het eerst. Voorheen kon je overal Park Transwijk in en je eigen eten en drinken meenemen. Ik kan me voorstellen dat de schoonmaakkosten dan hoog zijn (doe zoals bij Parkpop: een rijksdaalder voor iedere gevulde vuilniszak). Maar de belangrijkste reden om over te gaan tot toegangscontroles is natuurlijk de veiligheid.

Het festivalterrein is flink in omvang teruggebracht en volledig omgeven door hekken. Ikzelf doe er 20 minuten over om met het juiste polsbandje het terrein op te komen. En dan ben ik nog beëdigd vrijwilliger die ver voordat het festival begint aanwezig moet zijn. De ingangscontrole - je mag geen flessen meenemen - leidt tot enorme wachtrijen en wachttijden. En ja, al snel is het terrein vol.

Ik heb mensen door het water zien waden om het terrein op te komen: heel goed! Ook was er net buiten de hekken een gigantische picknick op gang gekomen van mensen die niet het terrein op konden, of hun eigen meegebrachte drank en voer niet mee naar binnen mochten nemen. Ik hoop dat ze er een flinke rotzooi van hebben gemaakt.

Ach, het blijft pappen en nathouden en dweilen met de kraan open, zoals de veiligheid in Nederland wordt aangepakt. Als je van een suggestie van veiligheid echte veiligheid wil maken heb ik nog wel wat tips.

• Zorg voor een uitgebreid psychologisch en antecedentenonderzoek voor alle aanwezigen op alle publieke evenementen. Denk Duyvis-stempel 'oké'.
• Drugs- en alcoholcontrole voor alle potentiële bezoekers. Positief: 10 jaar geen toegang. Op het festivalterrein zijn drugs en drank uiteraard niet verkrijgbaar.
• Zorg er voor dat naast elke festivalganger een verklikker staat: dat geeft een veilig gevoelen maakt van iedere staat een heilstaat.
• Schenk gratis water met een lichte dosis valium er in.
• Laat de bevolking vooral naar festivals en dergelijke gaan, want de meeste ongelukken gebeuren nog steeds thuis!

Kijk, dan krijg je veiligheid! Tot die tijd moeten we ons maar behelpen met een lapmiddel of drie.