Uit recent onderzoek is gebleken dat in Engeland de gemiddelde man in zijn leven 45.000 euro kwijt is aan rondjes die hij geeft in de pub. Dat is een fors bedrag. Ik wil niet weten wat ik in de loop der jaren aan drank en andere stimulantia heb uitgegeven. Maar hoe hoog het bedrag ook is, het lijkt me niet meer dan logisch dat er een heel behoorlijk evenwicht is in wat je uitdeelt en wat je krijgt. Er is sprake van wederkerigheid.
Uit de uitzending van In het kielzog van Darwin van afgelopen zondag werd gesteld dat dit soort wederkerigheid typerend is voor de mens, en hem daarin onderscheidt van andere levende wezens. De evolutiebioloog Hauser gaf als het tweede belangrijke verschil tussen mens en dier: de mens kent een moraal. Dit laatste wist hij mooi te illustreren door de opvarenden van de Beagle stellingen voor te leggen hoe zij zouden reageren in verschillende noodsituaties. Bottom line was dat niemand een passagier overboord zou gooien als dit nodig was om van zeven personen die te water waren geraakt het leven te redden.
Interessante theorie van Hauser. Ik vond wel dat die man er heel makkelijk vanaf kwam in de uitzending. Hij kreeg geen een kritische vraag te verwerken. En kritische vragen waren toch vrij eenvoudig te verzinnen. Zowel vanuit de perspectief van het dier als vanuit het perspectief van de mens, en zowel vanuit het oogpunt van de moraliteit als van de wederkerigheid. Ik neem aan dat de goede man zelf wel eerder tegenwerpingen heeft gekregen. Maar ach, waarom zou ik ze niet even voor hem opschrijven. Alhoewel de kans klein is dat hij mijn in het Nederlands gestelde epistel leest.
Wat betreft de moraal is het wel duidelijk hoe het zit: inderdaad, eerst het vreten! Ja, iedereen kan een waarachtig moraalridder zijn als er geen vuiltje aan de lucht is, de akkers vol staan met ruischend graan en de vissen spontaan uit het water op de barbecue springen. Maar dat is nu eenmaal zelden zo. En dan komt de moraal alras onder druk. Ik heb denk ik geen voorbeelden nodig om dit te illustreren.
Wat betreft wederkerigheid lijkt het er vooral om te gaan tegenover wie je wederkerig bent. Je mocht best honderduizenden negers tot slaaf maken, want die telden blijkbaar niet mee als soortgenoten, laat staan als gelijkwaardig. Naar een andere soort toe hoef je blijkbaar geen wederkerigheid in acht te nemen, en ook geen moraal. Of de moraal van geen moraal.
In sommige samenlevingen hebben zich in de loop der eeuwen hele vreemde systemen van wederkerigheid ontwikkeld. Die komen vaak neer op uitbuiting van de Zwakkeren en leiden volgens sommige theoretici uiteindelijk onherroepelijk tot Verelendung. Gelukkig konden de Uitbuiters zelf bepalen wat goed was en wat niet: als je poen hebt bepaal je de moraal.
Overigens wordt in veel culturen jouw bijdrage in de balans van de wederkerigheid vaak pas uitbetaald na je dood. Dat in sommige culturen zo gegeild wordt op maagden in het hiernamaals heb ik nooit zo begrepen, maar het hele idee van een Hemel is toch een prachtige uitvinding. Ook als stof zijt gij wederkerig.
Wederkerigheid is ook in de aankomende verkiezingen een belangrijk punt. Dat heet dan solidariteit, die bijvoorbeeld nodig is om ons prachtige sociale zorgsysteem draaiend te houden. Populistische partijen proberen een wij-zij-erige invulling van wederkerigheid uit te venten. En zo berijdt elke partij zijn eigen stokpaard.
Volgens mij werkt moraal het beste op zeer kleine schaal: die van de familie, en daar nog lang niet altijd. Er zijn ook mondiale representaties van. De gevers en de nemers in de geglobaliseerde wereld van de Wederkerigheid zijn tegenwoordig respectievelijk de minder bedeelden op deze Aarde en de rijke westerlingen, die uit puur altruïsme een lot uit de Postcodeloterij kopen. Jij een kans, zij een kans!
Even naar de dierenwereld dan maar. Ik weet wel voorbeelden (in ieder geval een) van wederkerigheid in het dierenrijk. Onder chimpansees komt een vorm van prostitutie voor, waarbij de vrouwtjes mannetjes bevredigen in ruil voor eten. En het gaat hierbij om vormen van seks die niet tot nageslacht leiden, dus evolutionair heb je er geen bal aan. Ach ja, een beetje beetje jeuk aan je snikkel en een vingerhoedje vol stijfsel ruilen tegen wat lekkere hapjes, hoe wederkerig kun je gaan?
Wederkerigheid en moraal: ik vind het prachtige principes en zou trots zijn op Nederland en de mensheid in het algemeen als wij ons er iets aan gelegen zouden laten liggen. Al was het maar om ons te onderscheiden van de Beesten. Volgend jaar maar weer eens opnieuw proberen, bij wijze van goed voornemen?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten